الارشاد شیخ مفید، الگوی غیر تاریخی تاریخ‌نگاری شیعی

اگر بخواهیم از قدیم ترین کتاب تاریخ زندگی امامان شیعه سخن‌ بگوییم، از الارشاد مفید نام خواهیم برد؛ با این حال این کتاب یک اثر تاریخی نیست. شیخ مفید کتاب الارشاد و سایر آثارش را نه به قصد نگارش تاریخ و گزارش زندگی امامان بلکه با انگیزه کلامی و برای اثبات امامت امامان و برتری و فضیلت امامان ایشان نگاشته است. ¹

موضع دفاعی شیعیان نسبت به سایر گروه های دینی، قوای فکری آنان را صرف دفاع از عقاید و نشان دادن حقانیت امامان شیعه کرد و در این فضا مجالی برای رشد سایر رویکردها و نگرش ها به تاریخ امامان برای شیعیان باقی نماند. از سوی دیگر چون امامان شیعه از قدرت سیاسی دور ماندند، زمینه لازم برای تاریخ نگاری شیعیان فراهم نیامد؛ چرا که تاریخ نگاری در شکل کلاسیک خود همواره با قدرت سیاسی و حکومت پیوند داشت و با انگیزه بازنمایی قدرت سیاسی ظهور می‌کرد و شیعه قدرت سیاسی نداشت.

بدین ترتیب تاریخ زندگی امامان شیعه تا دوران معاصر  از دیدگاه فضیلت نگارانه خارج نشد و هر کتابی که به شرح زندگی امامان می‌پرداخت هم از نظر انگیزه هم از نظر محتوا و فصل بندی و نحوه بیان کتابی بود در اثبات امامت، فضیلت و برتری‌های امامان شیعه و کمتر اطلاعی از زندگی اجتماعی و سیاسی و علمی و خصوصی امامان به خواننده منتقل می‌کرد.

1. در این باره نگاه کنید به کتاب:‌ شیخ مفید و تاریخ نگاری، قاسم خانجانی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.